Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει στα ελληνικά μια εκλαϊκευμένη και ορθή παρουσίαση της εξέλιξης της μαρξιστικής θεωρίας σε σχέση με το διεθνές εργατικό κίνημα. Αυτός είναι ένας απ' τους λόγους πού οι περισσότεροι μαθαίνουν τη θεωρία αύτη αποκλειστικά με τη μορφή της κριτικής της πολιτικής οικονομίας. Για την εξαιρετική σπουδαιότητα της μαρξιστικής κριτικής της οικονομίας δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Ωστόσο ή κριτική της πολιτικής οικονομίας είναι μόνο ό μισός Μαρξ. Ό μαρξισμός στην πληρότητα του ωστόσο, έχει την έννοια της διαρκώς νέας προσπάθειας να ερμηνευτούν οι γενικές οικονομικές συνθήκες σε συσχετισμό με τις κάθε φορά ιδιαίτερες ιστορικές μορφοποιήσεις.
Μετά την ηθικολογική κριτική του καπιταλισμού απ’ τους αντιαυταρχικούς, η χρήση της πολιτικής οικονομίας σαν ένα όπλο για τη διαμάχη με το κυρίαρχο κοινωνικό σχήμα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός. Το επόμενο βήμα όμως πρέπει τώρα να ’ναι, να μην αφεθεί η πολιτική οικονομία να απονεκρωθεί σε μια παγερή λογική, αλλά να δουλευτεί με τη συνείδηση της ιστορίας της.
Ας είμαστε ειλικρινείς: ποιος από μας γνωρίζει καλά την ιστορία του καπιταλισμού και του εργατικού κινήματος; Ωραία: μερικοί συσχετισμοί υπάρχουν στους περισσότερους από μας. Τους μάθαμε με κάποιο τρόπο — αλλά εξαντλούνται τελικά σε απομονωμένα αναμεταξύ τους στοιχεία.
Και η γραφτή ιστορία του εργατικού κινήματος; Σε μεγάλο βαθμό έχει υποβιβαστεί σε επιστήμη της νομιμοποίησης, σε αναδρομική δικαίωση της συγκεκριμένης ρεαλιστικής πολιτικής. Ότι δεν ταίριαζε στους σοσιαλδημοκράτες και σταλινικούς ιστορικούς στην εικόνα πού είχαν για την πολιτική αυτή, διαγραφόταν. Κίνητρο γι’ αύτη τη γραφή της ιστορίας είναι ή αντίληψη των κυρίαρχων.
Το κείμενο αυτό του Ριαζάνωφ είναι αντίθετα μια απόπειρα ν’ αποδοθεί ή πραγματική ιστορία. Βασίζεται σε διαλέξεις με γενικό θέμα «Ό Μαρξ κι ό Ένγκελς», πού της έκανε σε βιομηχανικούς εργάτες το 1922 στη Μόσχα.
Δε χρησιμοποιεί επιστημονικές μεγαλόσχημες λέξεις, ωστόσο πασχίζει να εφαρμόσει κυρίως τη μαρξιστική μέθοδο της ανάλυσης πάνω στην ιστορία του ίδιου του μαρξισμού. Αυτό δεν είναι μόνο ενδιαφέρον, αλλά προφυλάσσει τον αναγνώστη από την ιδεολογική χειραγώγηση. Ό αναγνώστης μαθαίνει, επειδή αντιλαμβάνεται την ιστορία των ταξικών αγώνων και την εξέλιξη της διαλεκτικής θεωρίας μέσα απ’ τη σύγχρονη σημασία τους. Αυτή είναι η πρόθεση του βιβλίου. Ό Ριαζάνωφ δουλεύει σαν προπαγανδιστής του μαρξισμού: όντας εκδότης των Απάντων τον Μαρξ και του Ένγκελς στη δεκαετία του 1920, είχε μελετήσει βαθιά το μαρξισμό κι είχε βιωθεί σαν πρακτικός επαναστάτης την ιστορική του δύναμη.
Το βιβλίο απευθύνεται βασικά σε αρχάριους, γιατί είναι απλογραμμένο και ευκολοδιάβαστο. Στα προβλήματα όμως του εργατικού κινήματος είμαστε άλλωστε σχεδόν όλοι αρχάριοι.